YAZAN: DOÇ. DR. SERTAÇ ATA GÜLER
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi
Genel Cerrahi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Bariatrik ve Metabolik Cerrahi Birimi
Tıbbi Görsel Dokümantasyon Birimi Kurucu – Yöneticisi
Tıp tarihinin her aşamasında kayıt altına alma ve yapılanı ortaya koymak açısından dokümantasyon çok önemli bir yer tutmaktadır. Fotoğrafın icadı ile birlikte de tıbbi fotoğrafçılık bu dokümantasyonun en önemli ayağı olmuştur. Tıbbi fotoğraf ve tıbbi videograf günümüz teknolojisinde birbirinden ayrılmaz birer unsur oldukları için de başta tıbbi fotoğrafçılık veya klinik fotoğrafçılık olarak tanımlanan bu konu, tıbbi görsel dokümantasyon olarak tıp literatürüne entegre olmuş ve hem ulusal hem de uluslararası tıp literatüründe kullanılır olmuştur.
Özellikle tıp eğitiminde, tıbbi arşivlemede, hasta dosyaları tutulmasında, adli kayıtlarda, akademik her türlü yayın ve sunumda tıbbi görsel dokümantasyon kullanılmaktadır. Cerrahi işlemlerin öncesi ve sonrası ifade edilirken, yara iyileşmesinin aşamaları gösterilirken, hastalıkların evreleri tanımlanırken hem akademik alanlar için hem de yapılan işlemin sonuçlarının değerlendirilmesi için tıbbi görsel dokümantasyon önemli bir araçtır.
Analog kameralar döneminde “hastane fotoğrafçısı” adı altında bir profesyonel meslek vardı. Klinikte ihtiyaç duyulan görüntüler için hastane fotoğrafçısı çağrılır, onun doğru “ışık yazma” teknikleri kullanabilmesi sayesinde de üst kalitede tıbbi fotoğraflar elde edilmekteydi. Dijital teknolojinin hayatımıza girmesiyle her hekim ve sağlık çalışanı kendi dijital kameralarına sahip olabilmesi ve sonrasında da bu dijital kamera teknolojilerinin mobil kişisel cihazlara entegre olmasıyla bu profesyonel meslek tarihe karışmıştır. Her kameraya sahip olan hekim veya sağlık çalışanının kendi tıbbi görüntülerini alması, karşımıza fotoğraf eğitimi almamış kişiler tarafından elde edilen kalitesi düşük görüntüleri çıkarmıştır. Bu profesyonel mesleğin ortadan kalkması ve her hekimin kendi tıbbi görsel dokümanını kendisinin üretmeye çalışması temel olarak bir soruyu ortaya çıkarmıştır, “Acaba her hekim mesleğinde ne kadar iyi olursa olsun, fotoğraf çekmeyi veya temelde ışığı doğru olarak yazmayı bilmekte midir?”
İşte bu noktadan yola çıkarak 2013 yılından beri hekimler başta olmak üzere sağlık çalışanlarını, madem kendi tıbbi görsel dokümanlarını kendileri çekiyorlarsa, o zaman küçük eğitimlerle “İyi Tıbbi Görsel Dokümantasyon”a ulaşmalarını hedefledik. Aslında bir çeşit tıbbi gösterme biçimlerini ortaya koymaya çalıştığımız bu kavramda “İyi Tıbbi Görsel Dokümantasyon”un oluşması için 4 temel kuralın yerine getirilmesi öğretilmeye çalışılmaktadır. Her hasta veya doku çekimi öncesinde hastalardan veya yakınlarından ayrıntılı onay formu alınması, etik – tıbbi kurallara uyulması, önerilen standartlara göre çekim yapılması ve son olarak da güvenli arşivleme ile bu tıbbi görsel dokümanların saklanması temel kavramları oluşturmaktadır.
Tıbbi Görsel Dokümantasyon Çeşitleri
Tıbbi görsel dokümantasyon kendi içinde üç grupta toplanır. Hastanın anestezi altında değilken veya uyanıkken, hastalığı ile ilgili görüntülerinin alınması, cerrahi öncesi ile sonrasının takibi için görüntülerinin alınması, tedavinin değerlendirmesi için kontrol fotoğraflarının alınmasını içeren “Klinik Fotoğrafçılık”; ameliyat esnasında, ameliyatın aşamalarının gösterilmesi veya ameliyat esnasında hastalıkla veya yapılan işlemle ilgili görüntülerin alınmasını içeren “İntra-operatif Fotoğrafçılık” ve çıkarılan doku veya hastalıklı organların görüntülerinin alınmasını içeren “Spesimen Fotoğrafçılığı” bu üç grubu oluşturur.
“İyi Tıbbi Görsel Dokümantasyon” İçin Öneriler
Tıbbi Görsel Dokümantasyon’da yüksek kaliteli ve akademik efektif sonuçlara ulaşmak için öncelikle belirli standartlarda fotoğraflar çekilmesi gerekmektedir. Bu standartları sağlamak için klinikte bir çekim stüdyo ortamı önerilmektedir. Mümkünse 2 ayrı açıdan gelecek bir anahtar (ana) ışık kaynağı ve bir de dolgu ışık kaynağı kullanılmalıdır. Bu ışıklar için 45’er derecelik açılar önerilen açılardır. Kamera ekipmanı için değiştirilebilir lense sahip bir kamera önerilmektedir. Klinik çekimler için 50 mm odak uzaklığa denk portre lensi ile spesmen çekimleri için de 80 mm odak uzaklığa denk makro lens ring flaş ekipmanlarıyla birlikte önerilen ekipmanlardır. Arka plan için %18 gri tonda gri veya mavi renk fon perdesi ile spesmen çekimleri için ışık çadırı önerilen ekipmanlardır. Özellikle hasta ile fon perdesi ve hasta ile kamera arasındaki mesafelerin standart olması, tripod kullanımı önerilen diğer özelliklerdir. Özellikle tıbbi videografide zoom yapmaktan kaçınmak, tripod kullanarak sabit videografi kaydı almak diğer temel unsurlardır. Ameliyathane çekimlerinde kullanılan ekipmanın ortam sterilizasyonunu bozmaması için gösterilecek hassasiyet, hastalardan mutlaka çekimler öncesinde onam formu imzalatılması ve elde edilen tıbbi görsel dokümanların güvenli sunucularda veya harddisklerde saklanarak güvenliklerinin ön planda tutulması tıbbi görsel dokümantasyonda olmazsa olmaz olarak ifade edilen diğer kurallardır.
Dünyanın artık bilgisayar öğrenmesi ve yapay zekayı her platformda konuştuğu 2023 yılında insanların ChatGPT gibi yazılımlarla her türlü yapay veriyi üretmesine rağmen, gerçek bir belge fotoğrafçılığı olan Tıbbi Görsel Dokümantasyon hala lezyonlara ve hastalıklara bağlı özgünlüğü korumakta ve hekimlerin bakış açılarıyla daha akademik efektif görüntüleme biçimleri ortaya çıkarmaktadır. Hekimlere ve sağlık çalışanlarına verilen küçük eğitim ve pratik atölye programlarıyla çok daha efektif “İyi Tıbbi Görsel Dokümanlar” elde edilebileceğini ortaya koyduk. Halen sürdürülen farklı projelerin de gün ışığa çıkması ile daha büyük hekim kitlesine ulaşılmasına ve daha yüksek kalitede ve akademik olarak daha efektif tıbbi görsel dokümanların elde edilmesine sebep olarak hem ulusal hem de uluslararası akademik platformlarda Türkiye’yi daha ileri bilimsel seviyelere çıkarmak temel hedefimiz olmaya devam edecektir.
Çok daha kaliteli ve akademik, efektif, iyi tıbbi görsel dokümanların elde edilmesi, ülkemizde ve dünyada tıp dünyasının aynası olacak tıbbi gösterme biçimlerinin üretilebilmesini sağlayacaktır.
